SAMEN DINGEN TOT STAND BRENGEN DRAAGT BIJ AAN COMPASSIE!
In café LUX tref ik ditmaal Sanne Roemen. Sanne heeft, samen met Kate Japaridze, het initiatief ‘Nijmegen luistert’ opgezet. Met de naam van dit initiatief is al veel gezegd. Want bij ‘Nijmegen luistert’ gaan mensen, met een kartonnen bordje waarop is aangeven dat ze gratis luisteren, de straten van Nijmegen op. Om daar, op de pleinen, de stoepen en de hoeken van de stad, onbevooroordeeld en met onvoorwaardelijke aandacht te luisteren naar de verhalen van voorbijgangers die gebruik willen maken van hun gewillige oor.
Op de website van ‘Nijmegen luistert’ staat onder andere dat Kate en Sanne van mening zijn dat iedereen zijn of haar verhaal kwijt moet kunnen. En dat ze wensen dat er, met oprechte aandacht en zonder oordeel, wordt geluisterd naar mensen. Een mooi en inspirerend initiatief, dat veel raakvlakken heeft met de compassie waar Nijmegen Stad van Compassie voor wil staan. Reden genoeg om contact op te nemen met een van de initiatiefnemers achter ‘Nijmegen luistert’, in dit geval Sanne.
Sanne blijkt al snel geen vreemde te zijn met compassie: ze kent onder andere het Handvest voor Compassie – waar Nijmegen Stad van Compassie een voortvloeisel uit is – en blijkt het Handvest ook zelf te hebben ondertekend. Zo treffen we elkaar, op een donderdagnamiddag, in een afgelegen hoekje van het café, terwijl buiten de mensen op het terras rumoerig van de zon aan het genieten zijn.
Het wordt een kennismaking met een daadkrachtige en analytische vrouw die aangeeft vereenvoudiging tot één van haar kernwoorden te rekenen. Die heel veel van mensen houdt. En die helder en bedachtzaam, met een aanstekelijk combinatie van humor en duidelijke gedrevenheid, haar visie deelt op luisteren, dialoog en samenleven. En vooral: op compassie in de stad Nijmegen!
Sanne, kun je iets vertellen over Nijmegen luistert en hoe je daar betrokken bij bent geraakt?
“Ik ben met luisteren op straat begonnen,” vertelt Sanne, “daartoe geïnspireerd door de Amerikaanse organisatie ‘Urban Confessional’. Deze organisatie is een ‘free listening’ beweging gestart, met een heel eenvoudig uitgangspunt. Mensen gaan met een bordje ‘free listening’ de straat op. En luisteren vervolgens gratis naar mensen die van hun aandacht gebruik willen maken.”
“De eenvoud van hun idee prikkelde mij, omdat ik in Nederland veel dialoogtafels begeleid. Dat gesprek tussen mensen en het bijbehorende onderzoek, waarbij je zonder oordeel probeert te luisteren om de ander te begrijpen, vind ik heel mooi. Maar de dialoogmethode vind ik soms ook hoogdrempelig. Want de dialoog moet je organiseren. Je moet er mensen voor bij elkaar zien te krijgen. En je moet allerlei randvoorwaarden faciliteren.”
“Urban confessional bewees voor mij dat luisteren zonder oordeel ook met zo’n bordje kon. Je pakt een stuk karton. Je schrijft erop dat je luistert. En je gaat de straat op. Voor die eenvoud ben ik als een blok gevallen. Mijn mede-initiatiefnemer, Kate Japaridze, wilde vervolgens het idee graag uitbreiden. Zo hebben we vervolgens samen ‘Nijmegen luistert’ bedacht. Als ik alleen was gebleven, dan was het gewoon ‘Sanne met een bordje’ gebleven, denk ik.”
Je bent, naast ‘free listener’, ook als zelfstandig ondernemer veel bezig met luisteren en met verbinden. Waarom is luisteren en verbinden zo belangrijk voor jou?
“Ik denk dat wij als mensen eigenlijk pas iemand zijn, in verbinding met anderen. Anders zijn we een beetje als ‘Schrödingers kat’. Dan zitten we, net als bij dat gedachte-experiment van de natuurkundige Schrödinger, als een kat in een soort metaforische doos, afgesloten voor elkaar. Waarbij we van elkaar niet weten of we nu dood of levend of allebei tegelijk zijn.”
“Tegelijk vind ik autonomie daarbij ook heel belangrijk. Ik ben daarom ook altijd op zoek naar het evenwicht tussen autonomie en de verbinding met anderen. Op het moment dat ik, in verbinding met anderen, helemaal mezelf kan zijn, voel ik me het lekkerst. Dan heb ik het gevoel dat ik gezien en begrepen word. Ik vind het belangrijk om die omstandigheid ook voor anderen te kunnen creëren.”
“Misschien ken je daarbij het boek ‘Momo en de tijdspaarders’, van Michael Ende? Het verhaal van Momo illustreert volgens mij goed hoe je die omstandigheid van verbinding creëert. Het meisje Momo luistert eenvoudigweg. Ze zit daar gewoon. Vervolgens komen er bijvoorbeeld twee mensen langs die ruzie hebben. Momo zit daar dan tussenin, te luisteren. Ze zegt bijna nooit iets terug. Maar na een tijdje gaan die twee mensen wel weer als dikke vrienden weg.”
“Zo merk ik zelf ook dat mensen, als ik ergens sta met dat bordje en ze hebben me iets verteld dat voor hen heel belangrijk is, regelmatig reageren met: ‘Goh. Toch lekker dat ik mijn verhaal zo kwijt kan, bij iemand die er niets mee hoeft.” Die oprechte, honderd procent onverdeelde aandacht, zonder dat er iets hoeft. Dat doet blijkbaar iets met mensen.”
“Voor mij is het ook erg belangrijk om daarbij niet op aannames te draaien, maar op oprechte nieuwsgierigheid naar de ander. En om, als een uitspraak of bepaald gedrag me raakt, juist dan vragen te stellen, in plaats van me af te sluiten. Ik heb ook niet snel ergens een oordeel over. Wat wel vaak gebeurt, is dat ik dingen niet snap. Maar dat maakt me dan juist extra nieuwsgierig. Dan ga ik vragen stellen.”
Wat roept het woord compassie bij je op?
“Toen ik voor het eerst over compassie hoorde, sprak het me aan omdat het volgens mij in zich draagt dat je geen oordeel hoeft te vellen. Compassie is voor mij meevoelen. Het is meebeleven, zonder dat je daarbij de bijbehorende betekenis van een beleving van mensen over hoeft te nemen.”
“Ik stel compassie ook tegenover medelijden. Ik houd namelijk niet zo van medelijden. Als er iemand lijdt en iemand anders gaat dan mede-lijden, dan lijden er uiteindelijk immers twee. Dat vind ik echt zonde. Het is ook niet iets dat echt helpt, denk ik.”
“Compassie betekent voor mij ook gelijkwaardigheid. Dat is een belangrijk uitgangspunt in mijn werk, waarbij ik met veel mensen in contact kom die vanuit verschillende hoeken van de maatschappij met allerlei veranderingen te maken hebben. Bijvoorbeeld binnen de landbouw die het zwaar te verduren heeft. Of in de energietransitie. Of bij de transitie in het sociaal en welzijnswerk.”
“Mijn rol daarbij is het om bij dat soort veranderingen juist de stemmen hoorbaar te maken van de mensen die deze transities betreft. De compassie zit daarbij in het serieus nemen van deze mensen. In het ervoor zorgen dat mensen op gelijkwaardige wijze gehoord worden met hun verhalen. Dat ze daartoe alle ruimte krijgen.”
“Want in die transities lopen heel veel professionals rond die dit soort veranderingen ‘wel eens even tot stand zullen gaan brengen’. Maar dan zijn die transities vervolgens voltooid. En ben je als professional weer weg. Maar die mensen zitten daar nog. Tussen het neerdalende stof van al die veranderingen. Met hun ervaring van machteloosheid. En hun gevoel van onbegrip en van niet-gehoord worden. Ruimte maken voor de verhalen van die mensen. Dat is voor mij compassie.”
Wat vind je van de vertaling van het woord compassie door Karen Armstrong in de gulden regel: ‘Wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet’?
“Eigenlijk vind ik die vertaling van compassie veel te mager. Mijn oma zei bijvoorbeeld juist het omgekeerde. Zij zei juist: “Wat gij wil dat u wel geschiedt, doe dat ook een ander.” Met andere woorden: ‘Droom je beste werkelijkheid. En creëer die vervolgens voor een ander.’”
“Voor mij is vooral juist de ‘co-‘ bij het woord ‘compassie’ van belang. Die co- staat voor mij voor ‘samen’. Als je bijvoorbeeld het soort radicale veranderingen en ingrijpende transities over je heen krijgt zoals ik die eerder noemde. En iemand anders is dat dan ‘allemaal wel even’ voor je aan het regelen. Ik kan me goed voorstellen dat zoiets weerstand bij mensen oproept. Dat zou het in ieder geval bij mij doen.”
“Maar als iemand bijvoorbeeld tegen mij zou zeggen: ‘Kom, ik laat je zien waar we naartoe willen. En dan kijken we samen waar jullie naartoe willen. En ontdekken we gezamenlijk waar de grenzen en mogelijkheden liggen.’ Dan kunnen we ook samen die grenzen gaan aftasten. En misschien zelfs oprekken. Ik denk dat we daarmee compassie dichterbij brengen. Door de ander mee te nemen. En door zo samen dingen tot stand te brengen.”
Wat voor beeld heb je bij een ‘Stad van Compassie’?
“Volgens mij is een Stad van Compassie een stad waarin oneerlijke dingen niet lang kunnen bestaan. Dat betekent bijvoorbeeld dat, wanneer je tegen wie dan ook in die stad zegt: ‘Er gebeuren hier dingen die ik niet eerlijk vind.’ Dat diegene tegen wie je dat zegt dan altijd zal reageren met: ‘Dan gaan we samen kijken hoe we daar iets aan kunnen doen.’”
“Toen ik net in Nijmegen kwam wonen, ging ik bijvoorbeeld voor Jimmy’s – een landelijk format voor jongerenorganisaties, opgezet voor en door jongeren – rondkijken in de stad of er een voedingsbodem zou kunnen zijn om hier ook een Jimmy’s te starten. Ik ging op bezoek bij de gemeente, bij wethouders, bij gemeenteraadsleden, bij ambtenaren en bij welzijnsorganisaties in Nijmegen. Bijna iedereen die ik ontmoette en die ik bevroeg, reageerde daarbij met: ‘Goh, interessant. Leuk, kom maar langs. We zijn nieuwsgierig naar het idee. Laten we samen kijken wat er mogelijk is.’”
“Dat vind ik een stad van Compassie. Een stad waar mensen laagdrempelig beschikbaar zijn voor elkaar en nieuwsgierig blijven naar nieuwe ideeën. En waar ze samen willen onderzoeken wat de mogelijkheden zijn om die ideeën uit te voeren.”
Vind je Nijmegen dan al een Stad van Compassie ?
Sanne denkt er even over na en antwoordt dan bedachtzaam: “Ik denk dat Nijmegen er al in de buurt komt. Er is in ieder geval veel mogelijk. Je hebt hier bijvoorbeeld het ‘Huis van Overvloed’ en De Waarmakerij gehad. Volgens mij is er in Nijmegen, als je een idee hebt en je durft er je schouders onder te zetten, best veel mogelijk. Dat maakt voor mij dat Nijmegen al dicht in de buurt komt van een Stad van Compassie.”
“Maar er kan nog wel wat meer gericht ingezet worden op compassie. Nijmegen is nog wel een beetje een ‘doe-het-zelf-stad’. De compassie van het ‘samen doen’ mis ik nog een beetje. Het is allemaal nog in de trant van: ‘Oh, wil je iets doen? Wat leuk! Ga maar doen. En kijk maar hoe ver je komt.’ Dan ontbreekt het ‘samen’ dus nog. Daar kan nog aan gewerkt worden.”
Welke adviezen zou je daarover aan Nijmegen geven, zodat het een echte Stad van Compassie wordt?
“Ik zou in ieder geval iedereen die krampachtig reageert op nieuwe ideeën voor de stad een compassiecursus aanraden. Zodat ze leren om niet negatief of ondermijnend te reageren op nieuwe ideeën. Maar juist een basishouding van luisteren aan te nemen. En de bereidheid leren om te zeggen: “Wauw, gaaf idee! Laten we samen kijken hoe we dat op de allerbest mogelijke manier kunnen laten slagen.’”
“Ik denk ook dat de stad een belangrijke stap doet richting compassie als mensen niet te veel denken in beperkingen en in eilandjes. Er zijn zoveel mooie, waanzinnig leuke initiatieven in Nijmegen, die allemaal mooie dingen willen doen. Juist de bereidheid daarbij om samen die dingen tot stand brengen. Dat draagt bij aan compassie, denk ik. Het is niet voor niets een SAMEN-leving. Met de nadruk op s-a-m-e-n. We moeten het samen doen.”
Welke actie ga jij binnenkort verrichten (klein of groot), die volgens jou een goed voorbeeld is van compassie?
“Voor een deel ben ik momenteel bezig met de laatste stappen in een haalbaarheidstudie op gebied van het grootschalig renoveren van energieneutrale woningen in Nijmegen. Ik ben daarbij betrokken om iets te zeggen over hoe de Nijmeegse bewoners bij die renovaties betrokken kunnen worden. Wat ik daarbij vooral probeer te laten zien is hoe belangrijk het is om op een andere manier naar de relatie met de bewoners te kijken. En om te stimuleren dat dit soort concepten juist samen met de eigenaren en de bewoners worden ontwikkeld. Dat is mijn manier om met compassie bezig te zijn.”
“En daarnaast wil ik natuurlijk ook nog graag veel meer luisteren op straat!”
Hartelijk dank voor dit interview, Sanne Roemen!
